امر به معروف و نهی از منکر

مفهوم امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر عبارت است از، دعوت و واداشتن دیگران به معروف و نهی و بازداشتن ازمنکر.

گاهی امربه معروف و نهی ازمنکر، با ارشاد و نصیحت به یک معنی می آید؛ ولی واقعیت آن است که نصیحت و ارشاد، بیشتر جنبه دلسوزی و اندرز و تعلیم و موعظه دارد و همراه با وفق و مدارا است، ولی امربه معروف و نهی ازمنکر به صورت تکلیف و دستوری از سوی شرع مقدس است.

در باب اهمیت موضوع:

قالَ الامام الحُسین علیه السلام:

«أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّةِ جَدِّی

 أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْکَر وَ أَسِیرَ بِسِیرَةِ جَدِّی وَ أَبِی‏عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام»

همانا من از روى سبک‌سرى و گردن‌کشى، و نیز براى ایجاد فساد و ستمگرى دست به این قیام نزدم، بلکه براى اصلاح اوضاع امّت جدّم قیام کردم، و مى‏خواهم «امر به‏ معروف‏» و «نهى از منکر» کنم، و به روش جدّم و پدرم على بن ابى طالب علیه السلام عمل کنم. 

(بحارالانوار جلد۴۴ صفحه ۳۲۹)

حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم:

«لاتَزالُ اُمَّتی بِخَیْرٍ ما أُمِروُا بِالمَعرُوفِ وَنَهَوا عَنْ الْمُنکَرِ وَتَعاوَنُوا عَلى البِرِّ

فَإذا لَمْ یَفْعَلُوا ذلِکَ نُزِعَتْ عَنهُمْ الْبَرَکاتُ.»

همواره امت من در خیر و خوبى به‌سر خواهند برد مادامى که امر به معروف و نهى از منکر نموده و در کارهاى نیک همکارى داشته باشند و اگر این امور را ترک کنند برکت از میان آنان خواهد رفت.

(مستدرک وسائل ج۱۲ص۱۸۱)

از بین رفتن برکت در جامعه، از پیامد های ترک امر به معروف و نهی از منکر است.

شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر

١. علم به معروف و منکر

امر و نهی کننده باید معروف و منکر را بشناسد؛ در غیر این صورت موظف نیست که امر به معروف و نهی از منکر کند. اگر عامل از روی اجتهاد یا تقلید، عملی را حرام یا واجب نمی‌داند، امر و نهی او واجب نبوده بلکه جایز نیست؛ هر چند نزد آمر (طبق اجتهاد یا تقلید) عمل عامل، ترک واجب یا انجام حرام محسوب شود.

2. احتمال تأثیر

اگر آمر یا ناهی احتمال دهد که امر و نهی او (هر چند در آینده) اثر و نتیجه دارد، واجب است امر و نهی کند؛ هر چند گمان قوی بر عدم تأثیر داشته باشد. اگر امر به معروف و نهی از منکر توسط آمر به تنهایی، احتمال اثر ندارد، ولی با هماهنگی و کمک گرفتن از دیگران احتمال اثر وجود دارد، هماهنگی و کمک گرفتن از دیگران برای انجام این واجب مهم، لازم است.

٣. اصرار بر گناه

شخص گناهکار بر استمرار گناه، اصرار داشته باشد و اگر معلوم باشد یا حتی احتمال داده شود که بدون امر و نهی از خطا دست بر می‌دارد (یعنی معروف را بجا می‌آورد و منکر را ترک می‌کند)، امر و نهی او واجب نیست.

٤. نداشتن مفسده

امر و نهی، مفسده نداشته باشد؛ بنابراین اگر احتمال عقلایی داده شود که در اثر امر و نهی، به آمر و ناهی یا به مسلمان دیگر، مفسده‌ای از قبیل ضررجانی، آبرویی یا مالی برسد یا به حَرج می‌افتند، امر و نهی واجب نیست، بلکه در مواردی جایز نیست. البته اگر معروف یا منکر از اموری باشد که برای شارع مقدس اهمیت زیاد دارد (مثل حفظ جان گروهی از مردم یا حفظ اسلام و مانند اینها)، باید اهمیت لحاظ شود؛ یعنی صرف ضرر و حرج در این گونه موارد، مانع وجوب امر و نهی نیست؛ بنابر این اگر ـ مثلا ـ اقامۀ حجت‌های الهی برای دفع گمراهی و ضلالت، متوقف بر بذل جان یک نفر یا بیشتر باشد، وجوب امر به معروف و نهی از منکر، ساقط نمی‌شود.

و....

ویژگی آمرین و ناهیان

امام خمینی رحمه الله علیه در این‌باره فرموده است‎ ‎می‌آوریم تا راهنمای عمل ما باشد:

"کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند باید‎ ‎مواظب باشد که در راه آن مرتکب گناهی مانند دروغ، توهین و تحقیر نشود.

مانند طبیبی‎ ‎مهربان و پدری رئوف باشد، رعایت مصلحت طرف را بکند از خودخواهی و خودستایی بپرهیزد،‎ ‎قصدش تنها برای رضای خدا باشد، خود را منزّه از گناه نبیند،

چه بسا که گناهکار‎ ‎دارای صفات و اعمال نیکی بوده و نزد خدا محبوب‌تر باشد‎."